Unutulmaya direnen Süryanicenin sesleri: Zahrire d’Bahra’dan Sabro’ya Agos

Zahrire d’Bahra, 1 Kasım 1849’da Urmiye’de Süryanice basının ilk ışığı oldu. Soykırımlar, yasaklar ve hafızasızlaştırma politikalarına rağmen Süryanice, Zahrire d’Bahra’nın mirasından Gazete Sabro’ya hayatta kalmayı başardı. Süryani halkının “umudu” olan Sabro, yüzyıllar öncesinin “Işık Hüzmeleri”ni günümüz okuruna taşıyor. Gazete Sabro Genel Yayın Yönetmeni David Vergili ile Süryani basın tarihine dair konuştuk.

1 Kasım 1849’da, İran'ın Urmiye kentinde “Zahrire d’Bahra” isimli ilk Süryanice gazete yayınlanmaya başladı. “Işık Hüzmeleri” anlamına gelen Zahrire d’Bahra gazetesi, Süryanice dili ile baskı yaptı. Gazete, uzun yıllar boyunca çeşitli konuları gündemine aldı.

Ancak 1915 Sayfo ve Ermeni Soykırımı sonrası köy ve ilçelerin isimleri Türkçeleştirildi, Süryanice eğitim veren akademi ve okulların da kapatılması nedeniyle basım ve yayıncılık durdu. Bu sürecin ardından yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Süryanice, UNESCO’nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası’na girdi.

Süryanice umut anlamını taşıyan “Sabro” gazetesi, hem Süryanicenin yaşatılması hem de diaspora ve dünyanın dört bir yanına dağılmak zorunda kalan Süryanilerin sesi olmak amacıyla, 2012 yılının Mart ayında Turabdin’de (Mardin ve çevre iller) aylık olarak yayın hayatına başladı. 13 sayfası Türkçe, üç sayfası da Süryanice olan Sabro, Türkiye’de Süryanice yayın yapan tek gazete.
Daha sonra Süryani kadınlar tarafından, kadınlar anlamına gelen “Neshe” isimli bir dergi de Sabro ile beraber çıkarılmaya başlandı. Ancak Neshe, ekonomik nedenlerden dolayı 2020’de son sayısıyla veda etti.
Gazete Sabro Genel Yayın Yönetmeni David Vergili ile Zahrire d’Bahra’dan bugüne, Süryanice gazeteler ve önemi üzerine sohbet ettik.
176 yıl önce çıkarılan tarihteki ilk Süryanice gazete olan Zahrire d’Bahra”dan bahsedebilir misiniz?

Süryani basın yayın hayatına ilk gazete olarak başlayan Zahrire d’Bahra - Işık Hüzmeleri, Urmiye bölgesine yerleşen Amerikan Presbiteryen Misyonu (İsa Mesih'in Tanrı sevgisini söz ve eylemle tüm dünyayla paylaşmayı amaç edinen misyonerlik topluluğu) tarafından çıkarıldı. Gazetenin yayın yönetmeliği, bölgede yaşayan Süryaniler tarafından yapılıyordu. 1 Kasım 1849’da yayın hayatına başlayan gazete, 1915 Sayfo Süryani Soykırımı sonrası Amerikan Misyonu’nun görevinin durdurulmasıyla, 1918’de yayın hayatına son noktayı koydu.

Gazetenin içeriği nasıldı, tamamı Süryanice miydi, kaç sayfa çıktı, hangi konular işlendi?

Gazete, Doğu Süryanicesini kullanıyordu. Süryani gazetelerinin en uzun ömürlü olanlarından birisi olmakla beraber, işlediği konularda çeşitlilik gösteriyordu. Genel gazetecilik haberleri yanı sıra Presbiteryen geleneğine paralel, kutsal sözün geniş kitlelere ulaştırılması ve yaygınlaştırılması, eğitim, sosyal, kültürel ve insani konular ele alınıyordu.
Gazete ne kadar süre basıldı, ilerleyen süreçte neler yaşandı? Herhangi bir sansüre uğradı mı ve Süryaniler bu gazeteye erişebildi mi?

Süryani basın yayın tarihinin en uzun ömürlü gazetesi olduğu kanaatindeyim. İlk gazete olması açısından önemli ve kayda alınması gereken bir nokta. Bahsi geçen dönemde ve bölgede faaliyet gösteren Katolik ve Protestan misyon hareketleri, sosyo-kültürel dinamikleri yakından takip eden ve özen gösteren bir tutum benimseyerek, gazetenin uzun soluklu olmasına da yardımcı oldular. Okur yazarlık oranı baz alındığında, gazetenin geniş kitlelere aktif bir şekilde ulaştığını düşünmüyorum.
Lozan sonrasında Süryanice okullar ve eğitim akademileri kapatıldı. Süryanice bugün tehlike altındaki diller listesinde. “Azınlık” olarak tanımlanan Hıristiyan halklar için gazetelerin olmaması, basım ve yayıncılığın durması Süryanicenin “unutulmasında” bir etki yarattı mı?

Tarih içinde ve özellikle Ortadoğu’da savaş, katliam, inkâr politikaları ve yaşanan soykırımlardan dolayı azınlıklaştırılmış grupların kültürel ve dilsel zorlukları ile kayıpları, bilinen bir vakadır. Sayfo sonrasında sosyal, ekonomik ve dinsel bütünlüğünü kaybeden Süryaniler, daha sonrasında eğitim kurumlarını da kaybetti. Bununla beraber basım yayın hayatı da farklı bölgelerde sekteye uğradı. Süryaniler açısından tamamen kültürel ve sosyal bir kesintiden, yok oluştan bahsedebiliriz. Hâl böyleyken, sadece sözlü geleneğe dayanan Süryanice zayıfladı ve yok olma tehlikesi altına girdi. Dilin geniş kitlelerce konuşulması ve pratikleşmesi de kesintiye uğradı.
Şu an Türkiye’de ve dünyada Süryanice baskı yapan kaç gazete var?

Türkiye’de Süryanice baskı yapan Sabro gazetesi ile beraber hem internet üzerinden hem de dijital medyada aktif Süryanice siteler bulunuyor. Dünyanın farklı bölgelerinde ve Hindistan’da da onlarca Süryanice gazete ve dergi mevcut. Teknolojinin gelişimiyle birlikte, dijital medya ve internet üzerinden de yayın yapan medya organları bulunuyor.
Genel yayın yönetmeni olduğunuz Gazete Sabro’nun Süryaniler için önemi ve Süryanicenin yaşatılmasındaki etkisini nedir?

Türkiye ve dünyanın pek çok yerinde farklı kimliklerden okuyucu kitlesi bulunan Gazete Sabro, mütevazı bir şekilde yayın hayatına devam etmeyi sürdürüyor. Son yıllarda özellikle Turabdin bölgesi ve Süryanilere yönelik ilginin artmasıyla beraber, Sabro’nun okuyucuyla buluşması ve yaşanan siyasi, kültürel ve sosyal gelişmeyi Süryani perspektifinden harmanlayarak sunması, Türkiye medya yelpazesi için değerli ve katkı sunucu. Özellikle medya alanında çokdilliliğin ve çeşitliliğinin varlığı kayda değer. Eğitim kurumlarından mahrum olan Süryanicenin gazetedeki varlığı bizler için çok değerli.

Süryanice bilmeyenler de Sabro’yu okuyabiliyor mu?

Abonelik sistemi ile yayın hayatına devam eden Sabro, Türkiye’de ve diasporada okuyucuyla buluşuyor. Gazete kültürel kurumlar ve derneklere gönderiliyor, internet haber sitesi de güncel olarak takip ediliyor. Ortadoğu’da, Avrupa’da, Turabdin’de, diasporada ve pek çok yerde yaşayan Süryaniler ile ilgili haberler, yazılar ve köşe yazıları yayınlanıyor. Türkçe sayfaların da yer almasıyla, Süryanice bilen Süryanilerin dışında farklı halklar ve Süryanice bilmeyen Süryaniler de gazeteyi okuyabiliyor.
Anadilinizde gazete çıkarmak neden önemli?

İster Türkiye’de ister diasporada Süryanice dilinin zorluk ve hayatta kalma riskini göz önünde tuttuğumuzda, teknolojik gelişmelerin de özellikle yazılı basın üzerine kurduğu etkiyi ele aldığımızda, Süryanice gazete iddiasının ve inadının önemi ortada. Her türlü zorluğa ve imkânsızlıklara rağmen Süryanicede ısrar etmekle gelecek nesillere aktarımının teminatı oldukça önemli. Sadece Sabro’nun değil, basın yayın hayatında aktif olan ve destek sağlayan medya organlarının ve kurumlarının desteklemesi, dilin gelişimi ve geleceği için belirleyicidir.
Gazete Sabro'ya, www.gazetesabro.org adresinden ulaşılabilir.