Suriyeli mültecilerin onurlu geri dönüşü Düşünce Günlüğü Haberleri

Dr. Deniz İstikbal - İstanbul Medipol Üniversitesi

8 Aralık 2024 tarihinin üzerinden bir yıldan uzun süre geçti. Muhaliflerin başkent Şam’a kan dökmeden girmesi ve rejimin devrilmesiyle sonuçlanan 14 yıllık mücadele dönemi sona erdi. 2011’de başlayan ve 2024’ün sonuna kadar devam eden iç savaşın sonunda istikrara kavuşan Suriye milyonlarca kişinin mülteci konumuna düştüğü bir ülkeydi. Birleşmiş Milletler'in (BM) tahminlerine göre 7 milyondan fazla kişi mülteci konumuna düşmüş ve ülke içerisinde de milyonlar yerinden edilmişti. Terör örgütlerinin kontrol ettiği bölgelerde hala istikrar sağlanabilmiş değilken Şam’daki iktidar bütün ülkeyi birleştirmeye çabalıyor. Uluslararası alanda meşruiyetini kabul ettiren ve devlet mekanizmasını güven merkezli inşa etmeye çalışan yeni hükümet sorunları çözme odaklı ilerliyor. ABD, Fransa, İngiltere, Rusya ve Türkiye gibi aktörlerin kabul ettiği ve meşru gördüğü yönetim, altyapıdan eğitim sistemine kadar birçok alanda reformlar gerçekleştiriyor. Ülkenin ihtiyaç duyduğu çatışmasız ortamı sağlamak için uluslararası girişimleri hızlandıran hükümet yerinden edilmiş milyonlarca kişinin de geri dönmesini istiyor. Aralık 2024’ten itibaren ülkeye dönenlerin sayısının bir milyonu aştığı ve çoğunluğunun da Türkiye’den geldiği biliniyor.

SİYASİ VE ASKERİ İSTİKRAR GERİ DÖNÜŞLERİ KOLAYLAŞTIRIYOR

Ürdün, Irak, Türkiye ve Lübnan gibi komşu ülkelerde toplam sayıları 5 milyonu aşan Suriye kökenli kişi mülteci olarak yaşamını sürdürüyor. En fazla Suriyeli mültecinin bulunduğu ülke ise Aralık 2024 itibarıyla 3 milyonla Türkiye idi. Türkiye’nin ardından Lübnan (755 bin), Almanya (725 bin), Ürdün (611 bin) ve Irak (303 bin) geliyordu. Son bir yılda ülkeye geri dönen Suriyelilerin çoğunluğu yukarıda sayılan ülkelerden gerçekleşti. 1 milyonu aşan kişi onurlu şekilde Suriye’ye geri döndü. Eski rejimin yıkılmasıyla birlikte ülkenin büyük çoğunluğunda son bulan çatışma ve güven ortamı mültecileri kendi ülkelerine dönmeye teşvik etti. İç savaş döneminde ülkenin dışına çıkan nüfusun yanı sıra ülke içerisinde yerinden edilmiş kişi sayısının da 7 milyon olduğu tahmin ediliyor.

Mevcut siyasi ve askeri istikrar yerinden edilmiş milyonların geri dönüşünü kolaylaştırıyor. Ancak Suriye’nin Kuzeyinde varlığını sürdürmeye çalışan ve milyonlarca kişiyi topraklarından süren YPG terör örgütünün konumu süreci zorlaştırıyor. Türkiye ve Suriye’nin süreci barışla sonlandırma girişimleri henüz başarıya ulaşabilmiş değil. Bu nedenle YPG terör örgütünün ortadan kaldırılmasının ardından örgütün işgal ettiği topraklardan gelen mültecilerin güvenli şekilde geri dönüşü sağlanmalı. Ancak bir ve bütün Suriye kendini hızla toparlayabilir. Bu toparlanma güvenlik ve istikrarın tüm Suriye coğrafyasında sağlanmasıyla mümkün.

İKTİSADİ NORMALLEŞME ŞART

Suriyeli mültecilerin onurlu geri dönüşünün en temel şartlarından biri ülkede yaşanan iktisadi normalleşme. Devrimin ardından Suriye Lirasında yaşanan değer artışı ve düşen enflasyon rakamları insanları ülkeye geri dönmeye teşvik ediyor. Ulaşım, güvenlik ve elektrik iletimi gibi alanlarda yaşanan iyileşme de Suriyelileri ülkelerine dönemeye yönlendiriyor. Diğer bir olgu da Lübnan, Ürün ve Irak gibi ülkelerden geri dönecek mültecilere verilen finansal destekler önem taşıyor. Örneğin Lübnan hükümeti ülkelerine geri dönen mültecilere 500 dolarlık teşvik ödemesi gerçekleştiriyor. Almanya, Fransa ve İngiltere gibi ülkeler de Suriyeliler için benzer teşvikleri veriyor. Ülkede sağlanan iktisadi normalleşme ve ürünlere rahat erişim daha fazla bireyin geri dönmesini sağlayacaktır. Ancak savaş öncesi 100 milyar doları aşan milli gelirin günümüzde 30 milyar dolara kadar gerilediği ve yaptırımlar nedeniyle ticaretin mümkün olmadığı da göz önünde bulundurulmalı. Batılı devletlerin yaptırımları Esed rejimin yıkılmasında ve rejim ordusunun dağılmasında büyük rol oynamıştı. Yaptırımların kaldırılması da yeni yönetim için yegâne iyileşme olarak yorumlanabilir. Ek olarak YPG terör örgütü kontrolündeki bölgelerde bulunan petrol kaynaklarının kurtarılması da iktisadi normalleşmeye ciddi katkı sunabilir.

TERÖR ÖRGÜTÜ BİTMEDEN YENİDEN İNŞA SÜRECİ ZOR

Yaptırımların kaldırılması sonrası Suriye yeni para birimine geçmeyi tasarlıyor. Visa ve Mastercard gibi ödeme araçları ülkeye geri dönüyor. 1 milyonu aşan mültecinin geri dönüşü iktisadi talebi destekliyor. IMF ve Dünya Bankası'na göre 2025 yılı için Suriye ekonomisinin yüzde bir büyümesi bekleniyor. Ancak ülkenin yeniden tam anlamıyla inşası için Dünya Bankasının tahminlerine göre 216 milyar dolarlık kaynak gerekiyor. Mevcut şartlar altında ülkenin böyle bir varlığı bulunmuyor ve farklı ülkelerden gelebilecek yatırım, yardım ve hibelere ihtiyaç duyuyor. Dünya Bankasına göre ülkenin sadece altyapı inşası için 82 milyar dolara ihtiyacı var. Suriye’nin 2025 yılı için yapılan milli gelir tahmininin 30 milyar dolar olduğu göz önüne alındığında ülkenin tek başına yeniden inşası çok uzun yıllar alabilir. Bu nedenle özellikle Müslüman aktörler Suriye’nin yeniden inşasına katılmalı ve hibelerle destek vermeli. Ancak YPG terör örgütü tamamen ortadan kaldırılmadan yeniden inşa süreci mümkün değil. Çünkü ülkenin kuzeyinde yaşayan milyonlarca kişi YPG’nin işgal bölgesinde yaşamaya çalışıyor. Öncelikle YPG terör örgütünün varlığı ortadan kaldırılmalı ve mültecilerin geri dönüşünü teşvik edecek finansal imkanlar yaratılmalı.

Sonuç olarak “Suriyeli Mültecilerin Onurlu Geri Dönüşü” bir yıllık bir süreçte gerçekleşmeye başladı. Yapılan tahminler geri dönenlerin 1-1,5 milyon kişi aralığında olduğu ve her geçen gün sayılarının arttığı yönünde. Fakat onurlu geri dönüşün uzun sürebileceği ve ülkenin iktisadi olarak yeniden inşa edilmesi gerekliliği de göz önünde bulundurulmalı. Türkiye’nin de sürece azami derecede katkı vermesi ve Suriyelilerin onurlu geri dönüşünde global ölçekli bir örnek olması beklenmeli.